Tuyến đường bộ vận tải Bắc-Nam: huyết mạch logistics của Việt Nam

Trong bức tranh logistics Việt Nam, tuyến vận tải đường bộ Bắc-Nam được xem là trục xương sống không thể thay thế. Với vị trí kết nối xuyên suốt từ Lạng Sơn đến đất mũi Cà Mau, tuyến đường này không chỉ là hành lang giao thương huyết mạch mà còn là nền tảng cho hoạt động phân phối hàng hóa toàn quốc.

Việc vận chuyển hàng hóa từ Bắc vào Nam và ngược lại chủ yếu thông qua tuyến đường này, giúp duy trì nhịp điệu sản xuất-tiêu dùng-xuất khẩu của các vùng kinh tế trọng điểm. Đặc biệt trong bối cảnh chuỗi cung ứng toàn cầu ngày càng phụ thuộc vào tốc độ và sự ổn định, tuyến Bắc-Nam càng thể hiện rõ vai trò trung tâm của mình.

Tổng quan tuyến đường bộ Bắc-Nam của Việt Nam

Hệ thống lộ trình chính:

• Quốc lộ 1A (QL1A) là tuyến đường xuyên Việt dài khoảng 2.360km, đi qua 31 tỉnh, thành phố, chiếm hơn 60% tổng sản lượng vận chuyển hàng hóa trên bộ. Đây là tuyến đường truyền thống, hiện vẫn đảm nhiệm vai trò chính trong vận tải nội địa
• Cao tốc Bắc-Nam (giai đoạn 1) hiện đã hoàn thành một số đoạn trọng yếu như Cao Bồ-Mai Sơn, Mai Sơn-QL45, Vĩnh Hảo-Phan Thiết, v.v. Khi hoàn tất toàn tuyến vào năm 2026 theo kế hoạch của Bộ GTVT, thời gian vận chuyển sẽ giảm 20–30% so với QL1

Phương tiện chủ lực:

• Xe tải trọng lớn, container, xe đầu kéo chiếm phần lớn lưu lượng.
• Nhiều tuyến cho phép xe siêu trường-siêu trọng lưu thông với các điều kiện kỹ thuật nhất định

Sản lượng vận chuyển:

Theo Tổng cục Thống kê, năm 2023, sản lượng hàng hóa vận chuyển bằng đường bộ đạt hơn 1,5 tỷ tấn, chiếm tới 77,3% tổng sản lượng logistics nội địa. Trong đó, tuyến Bắc-Nam chiếm tỷ lệ cao nhất nhờ đặc tính kết nối toàn quốc.

Vai trò huyết mạch trong chuỗi logistics nội địa

1. Kết nối ba vùng kinh tế trọng điểm

Tuyến vận tải đường bộ Bắc-Nam là cầu nối giữa Bắc Bộ-Trung Bộ-Nam Bộ, ba vùng kinh tế tạo động lực tăng trưởng cho cả nước. Cụ thể:

• Miền Bắc: trung tâm công nghiệp nặng, điện tử, linh kiện với Hà Nội, Bắc Ninh, Hải Phòng
• Miền Trung: điểm trung chuyển và sản xuất hàng nông sản, thực phẩm, du lịch
• Miền Nam: đầu tàu xuất khẩu với TP.HCM, Bình Dương, Đồng Nai-nơi tập trung hàng tiêu dùng, dệt may, đồ gỗ

Việc kết nối ba vùng này qua trục Bắc-Nam giúp tối ưu hóa lưu thông hàng hóa và giảm chi phí logistics toàn chuỗi.

2. Tập trung hàng hóa liên vùng liên vùng

Tuyến Bắc-Nam chịu trách nhiệm chính trong việc vận chuyển:

• Nông sản, cà phê, tiêu điều từ Tây Nguyên về các cảng phía Nam để xuất khẩu.
• Linh kiện điện tử, máy móc từ Bắc vào Nam để phục vụ lắp ráp hoặc tiêu dùng.
• Hàng nhập khẩu container từ cảng Cát Lái (TP.HCM) ra kho trung chuyển ở miền Trung-Bắc.

Theo báo cáo của Bộ Công Thương, các tuyến vận tải Bắc-Nam mỗi ngày vận chuyển trung bình trên 10.000 lượt xe, chủ yếu chở hàng thương mại và xuất khẩu.

3. Hạ tầng hỗ trợ đa dạng và dày đặc

Dọc tuyến Bắc-Nam hiện có hàng loạt trạm dừng kỹ thuật, bến bãi, trung tâm logistics quy mô lớn như:

• Trung tâm logistics miền Bắc (Hưng Yên, Hà Nam)
• Logistics miền Trung (Đà Nẵng, Nghệ An)
• Cụm logistics Cát Lái-Sóng Thần-Tân Tạo (TP.HCM-Bình Dương)

Các hệ thống kho ngoại quan, điểm tập kết hàng hóa, bãi container trung chuyển cũng dày đặc, giúp giảm tải cho đô thị và nâng cao hiệu quả khai thác.

4. Liên kết vận tải đa phương thức

Tuyến Bắc-Nam không hoạt động đơn lẻ mà liên kết chặt chẽ với các loại hình vận tải khác như:

• Cảng biển: Cảng Hải Phòng, Cái Mép-Thị Vải, Cát Lái,…
• Sân bay quốc tế: Nội Bài, Đà Nẵng, Tân Sơn Nhất,…
• Đường sắt xuyên Việt: Ga Yên Viên-Ga Sóng Thần,…

Ví dụ, luồng hàng từ nhà máy ở Bắc Ninh có thể chuyển về Nội Bài, theo QL1A về cảng Cát Lái, rồi xuất đi EU hoặc Mỹ. Đây chính là mô hình logistics đa phương thức (intermodal)-xu hướng tất yếu giúp rút ngắn thời gian giao hàng, tiết kiệm chi phí.

5. Kết nối các cửa ngõ thương mại quốc tế

Tuyến Bắc-Nam đóng vai trò then chốt trong:

• Trung chuyển hàng hóa từ biên giới phía Bắc (Hữu Nghị, Lào Cai) về các khu công nghiệp phía Nam để gia công, xuất khẩu
• Kết nối hàng xuất khẩu nội địa đến các cảng biển trọng điểm như Cát Lái, Cái Mép, Quy Nhơn

Trong bối cảnh EVFTA, RCEP có hiệu lực, lưu lượng hàng hóa cần vận chuyển ngày càng lớn. Tuyến đường bộ Bắc-Nam chính là trục vận hành giúp chuỗi cung ứng không bị “gãy khúc”.

So sánh đường bộ với các phương thức vận tải khác

Tiêu chí	Đường bộ Bắc – Nam	Đường sắt	Đường biển	Đường hàng không
Chi phí	Trung bình – Cao (3.000–5.000đ/km/tấn)	Thấp – Ổn định (khoảng 1.500–2.000đ/km/tấn)	Thấp nhất (chỉ từ 500–1.000đ/km/tấn, nhưng có phí cảng biển)	Cao nhất (gấp 10–20 lần đường bộ, tính theo kg thay vì tấn)
Thời gian vận chuyển	Nhanh (2–3 ngày từ Bắc vào Nam)	Chậm hơn (3–5 ngày, tùy tuyến)	Rất chậm (5–7 ngày, chưa tính thời gian bốc xếp cảng)	Nhanh nhất (4–6 giờ bay + thủ tục logistics)
Tính linh hoạt	Cao nhất Chạy liên tục, chủ động theo đơn hàng từng ngày	Trung bình Cố định giờ tàu, phụ thuộc ga lớn	Thấp Phụ thuộc lịch tàu biển, thời gian xử lý lâu	Thấp nhất Giới hạn trọng lượng, cần đặt chỗ sớm, lịch bay cố định
Năng lực chuyên chở	Trung bình Xe tải lớn ~15–30 tấn, container 20–40 feet	Cao Tàu hàng chở được hàng trăm tấn	Rất cao Tàu biển chở hàng ngàn tấn/container mỗi chuyến	Rất thấp Phù hợp hàng nhẹ, khối lượng nhỏ, giá trị cao

Nói tóm lại, Tuyến vận tải đường bộ Bắc-Nam không chỉ là hành lang giao thông, mà là mạch máu logistics nuôi sống nền kinh tế Việt Nam. Việc đầu tư, hiện đại hóa tuyến này không chỉ giúp giảm chi phí logistics (hiện chiếm 16,8% GDP-cao hơn trung bình ASEAN), mà còn tăng sức cạnh tranh cho hàng hóa Việt trên thị trường quốc tế.